Malaria natna leh kivending dan vetlhahna

Dr. Y Haokip
Manipur ichen nau gam sung ahin go ana hajuh in tunjong khatvei vei leh ahung juhji nalai in hijeh hin tui akiting den jong aumjing nalaiyin chuleh malaria natna jong ahung kithang lheh tan ahi. Malaria natna hi aphatcha a akijen lou teng ahit (parasite) chu tibah ho nasatah in asukha in ahi. Abang lhoh (brain) sung'a alut in thi nachan alhut thei in ahi. Tuhin malaria natna hi iti jen dingham, hiche natna akon'a iti kiven dingham chuleh aphatcha akijen lou teng ipi pi natna hung soh thei ham ban neichan veuhite.


COMPLICATION OF MALARIA
Hiche hi aphat chetna akiyen dam lou leh anoiya kipe natna ho akon in ase soh doh thei in ahi.
1) Convulsion -Ati kithing thing je.
2) Delirium and coma - Khohelou amot ameng'a thu asei ding.
3) Hyperpyrexia and Headache - Ati hasat a sa a aluchang jong hanat ding.
4) Gastro intestinal Disorder resembling Cholera - Agil sung hat lou jeh a puhchat tobang a um ding.
5) Acute Dysentry - Santen, eh-thit tobang hiding.
6) Anuria - Ajun themcha cha a athah ding.
7) Cerebral Malaria - Alhoh lang'a lutna kho helou va um ding.
8) Pernecious Malaria - Athisan hung lhom ding.
9) Tuberculosis - Hihet sohthei.
10) Hypotension - Blood Pressure asuh nem ding.
11) Jaundice Fever - Athin na tobang a hung khosih ding ahi.
12) Black Water Fe- ver - Tuilang vei bang'a hung khosih ding ahi.

HICHE NAT NA AHUISIET NA LHA HO (DANGERS MONTH)
May (Lhaphul) lha apat na July (Lhamul) lha sung'a hin niche natna akhoh dehset in ahi, Hiche natna akon na neh le chah ho a kichih them ding ho -
(1)Ahsa/Ahtui,
(2) Mot,
(3) Bongnoi
(4) Bongsa,
(5) Vohsa,
(6) Ngahing/Sahing,
(7) Ankam,
(8) Ahlu,
(9) Mai le dah del
(10) Bal-me
(11) Gotoi, Toibung,
(12) Thao jaona,
(13) Changman thaova kikang.

KIVEN TUP DING DAN HO (PROPHY- LAXIS) :
1) Lupkon leh sangkhol banchol (long shirt), toka-chol (long trousers) kichen khum ding.
2) Kangkal phate cha a kikhai a thoukang lut sah lou ding.
3) Chapang sen thoukang dal doh na ding'a adomos mosquitoes cream ho nupeh ding.
4) In jet le vei a tui kiting den ho, nala tui che lhah sah ding ache thei lou leh kerosine sunna thoukang atui lhahlut sah lou ding.
5) Tui phabap avei na mun na nganou ho lha a thoukang-tui ho neh sah thei ahi.
6) Um le bel (Utensils), sintex akhum phate a sinchah a thoukang pi tui lhah sah lou ding.
7) Well tui khuh ho a bleaching powder the a hapta sen leh suh theng jing ding.
8) Tuisa om-min na alhom pena 45 minutes hon sou chella tun khing jou leh don ding.
9) In-vel injet na hampa lou hing akhul ho vat ngim a DDT powder ahilou leh Bleaching powder ho the jing ding angai e.
10) In sung room ho a white washing/paint bol angaiye.
11) Bong le loi, gancha leh mihem te kikah dan alhom pen na feet 20 kigam lha ding ahi.
12) Loi le bong ho thoukang in apelou nading a ventup angaiye. Chuleh lou le ai ahilou le meikhu ho a lhut angaiyin ahi. 

PREVENTION
1) Chloroquine 250/500mg. achangho hi milhing in 500 mg. hi hapta seh leh neh jing angai in ahi.
2) Chapang kum 10 noi lam 250 mg. hi hapta seh leh neh sah angaiye.
3) Chapang kum 5 noi lam ho sulphapyroxine pyremethamine oral suspension-10 ml hi kal khat a donsah angaiyin ahi.

4) Kum - 2 noilam chapang 7.5 ml susp.
5) Kum 2 apat lha 11 chapang ho 5 ml susp. E.g. Lartdox Susp./Tablet
6) Tab Milhing chang - 2
7) Lumerax 80 mg. pa hi kal seh leh milhing in neh ding ahilou leh kholjin hat ho dingíin ahideh in
aphai.

Encephalitis/Malaria nat na a kon na kiven tup chuleh thoukang kipe sah lou chu alou ahipen in ahi.

INDIA TOH KIHENG GAM NAI PEN LAH A P.F. CASE KIMU
(i) Burma (Myanmar), (ii) Bangladesh ahi. Gamdang ho lah a akhoh dehset ho chu,
(1) Myanmar, (2) Thailand, (3)Veitnam, (4) China, (5) Tanzania, (6) Nigaria le adang dangho hi
aha khoh deh set in ahi.

FALCIPARIUM AKIHOM JALNA LE ANAT KIMANDOH HO MUN
M.E.N.P. Survey Report dung juiyin 1995 sunga P.F. pa hi ahung pung jah in 34.5% mihem population 44 million lah a Andra Pradesh, Gujarat, Madhya Pradesh, Bihar Rajasthan, Orissa, chuleh north eastern state ho ahiuve, adeh in 50% case akimun ahi.

Chuleh hiche khopi mun ho 15 sung lah a metropolitan ho lah a Mumbai, Delhi, Chennai, Kolkatta, Ahmedabad, Bhopal, Vododara, Hydrabad, Jaipur, Lucknow, Bangalore jong 80% chan in aphai.
Mi athi ahung tam napen ho lah a Rajasthan, Manipur, Nagaland, Assam, Maharastra ahi 2.8 million chung lam ahi in ahi.

INDIA STATE SUNG HO :
1. Rajasthan - 4.1 %
2. Madhya Pradesh - 20.5%
3. Maharastra - 11.8%
4. Andra Pradesh - 3.7%
5. Assam - 12.6%
6. Orissa - 28.5%
7. Karnataka - 3.1%
Tags: , ,

About author

Curabitur at est vel odio aliquam fermentum in vel tortor. Aliquam eget laoreet metus. Quisque auctor dolor fermentum nisi imperdiet vel placerat purus convallis.