By: Nenei Khongsai
Twi nengchetna akikholna thei dinga vadung twi kitinghi Roman ten anabollun amaho masan gin jong anakibol tai. Mesopotamian tehi dam samasapen dinga ginchat ahi. 1949 kumchun leiset chunga dam len 5,000 aum in, 20th century kichailam chun 45,000 aphatai. Dam neohi lakh get aum'e. Tukhanga hin dam kisemlona penhi - mipi donding, loubolna ding chuleh industry ho manchah ding ahi.
Gojuh hi seithei ahipon, munjouse a ajuhdan akibangpon, tukum jutei tei nante tithei ahiloujeh hin kumsottah
manthei dinga damía twi kikhol hi thilphatah ahi. Dam kisah lohi ajehdang jong aumme. Thinglhang moul le lhanglah a go ahajuh tengleh vadungin aketji tapon inlelou, changle mim asusen, ganchaleh mihemmin jong
athilo theijin ahi. Twisoh hi damía akitinleh thil asuse tapon chuleh gamgot laija twi ahahteng manding anengchet theije.
Dam phatchomna dangkhatchu hydroelectric power akisem theije. Dam'a twihi alampi kisema turbine anuh a akipeisah tengleh mei kisemdoh theija ahi. Dam akisahdoh photleh electricity hi tanglou hella semdoh jingthei ahitai. Mei ingaichatlou tengleh twi ilhadaleh ana kikhol intin mei ingaichat tengleh lhakit thei ahi. Electric hi dam twija konna akisem leh hui asunenpoi. Dam twi jonghi nuclear power station hon akimange. Vadung themkhatchu konga pal galkai thei ahipoi.
Ahinlah, dam isema twi itinthuh teng konga chemat tole nathei ahin gamsung "communication system' asem hoijin ahi. Gam khangtoulou hon thil umdanhi ajatchom jep'e. Africa gam'a mipi hokhu agancha hotoh twi umnaho a kichonle le ahiuvin, twi aumlou teng lehin natna alangin, keil alhan gancha leh mijong athin ahi. Nile vadunga dam asahjeh uhin lou abol theijun ganchaleh mipin hinna in anei uve. Twi tampi akitinkhol tenglehin mi tampi dinga nga matna kivahna theijong ahi.
Vadung twi damía kiting hin thil phalou tampi jong asodohsah theije. Gam lentah, thingphung louphung leh kho tampi twijin achup jitai. Khosung twijin achupjeh a kichaodoh holeh environmentalists hohin dam kisah dinghi adei pouve. Akichaodoh hohin simsenlou gentheina atodiuhi hetsa ahi. Dam kisah aphatlouna dangchu vadung tampihi gam nilethum ahopa ahijeh hin vadungin ahopa masat gamho hin vadung chungah tha ahao uve. Gamkhat phatchomna dinga dam kisahi gamdang dinga doumah umtah ahiji e.
Hichithu a hin USSR leh Turkey akiboijin, Egypt leh Sudan akiboije. Tipaimukh dam kisem dinghi Bangladesh
in nasatah in tintanding agon ahi. Gallen akisat tengleh galmihon damhi asuse jiuve. Leiset gallen nina a Mohne See dam asuhset jeh un Ruhr gamkolkah a industry hochu asegammin hinkho jong tampi amangthah e. Dam hoitah a akisahlou jeh a achimlha jong tampi aumtai. Damlen sahna dinga sum tamtah lut ahijeh hin ahung tondoh nadinghin kum tamtah angaije.
Sorkar hin Tipaimuk dam ahisahgot hin alhanga cheng mipihon theitop sunin anangun akisah louna teidin pan alaove. Ichenna gamle lei, khosung vengsung twijin ahinchup dinghi igelleh kichat louthei chu ahipoi. Tipaimuk damhi ahung kisah chaiteng national highway - 53 lampi saotah leh lei ijat hamkhat pihi twijin ahinchup dingin akiseije. Imukhahlou thilthah hi ahung umteng ilungsunghi kichatnan alodimji mong ahi. Hitobanga dam lenhi igamsung uva aumkhah loujeh hin alhanga cheng isopiu Hmar mipite lungthim akicholthei tapoi.
Tipaimukh multipurpose Hydroelectric Project adeilounao vetsahnan Sinlung Indigenous People Human Rights Organisation (SIPHRO) hin "dam lentah kisahin mipite hahsatna sulhomdeh ponte. Mipin angaichat hi education leh Tipaimukh gam miten acham uva khantouna akihol theina diuvin sum angai chaove. Chuleh, World Commission on Dam (WCD) in dam len kisahjeh in mi tampihi environmental refugees asohdoh taove tihi damlen sagohon asuhmil loudiu ahií tin asei uve.
Hydropower project hin akingai chajat mei eipe theijin ahi. Hijeng nama jongleh, agam mite ding gelnan dam hi akiche lhahpi masanga agam mite ngaichat vetlhah theina dinga vaihomna langhi kheljep min phante. Dam kisah hi aphatchomna atamlheh vanghin agam mite dingin vang compensation themkhat amudiu tailou kinepna thei adang ahepouve. Amahon angaichat pen uhi sorkar natoh muding, dam twichu loubolna a aman theidiu, agamsung uva dam sahohin school aphupehdiu tihohi thunei vaihomhon avetsuipeh angaije. Tipaimukh dam hi agam mite iti kiphin jongleu sorkar hin adading ahitapon, hijehchun akisahtah jongleh agam mite phatchomna thei - natohna, school, damtwi loubolna a manding tihohi ninglhing setna amutheina diuva agam mitehin ngehna leh kiphinna aneiju angaije.
Tukhanga hin dam len kisathei ponte tia kiphinna neihohi alolhing lheh taove. America a khu mipi anoplouleh
sorkar hin dam len asah theilou ahi. Dam deileh deilouho abonnun dam lentah sah khangchu akichaitai tihi
akinop touve. Ahinlah, dam kisah hi kinga ponte. Kidei henlang kedeihih jongleh dam tampi kisahbe nalai ding
ahi. Adeh in, India banga khantouna lang madel gam hohin dam-len angai chaove. Phat chomcha phatchomna
ding deichatna a dam-len akisahleh aphat loudanhi muthei tampi aummin, dam sadinga kigong thunei vaihom hohin kihilna a aneidiu deisah aum lheh e.
- Recent Posts
- Comments
Advertisement
Video
-
India Shinning with Sonia
Lunminthang Haokip In inter-racial tryst with destiny; To later bewail trials of this country; In a noble home that thrived in giving; All that it hard-earned to Nation-building; By faith you ventured to new rules marry, -
A Brief History of St George’s Parish Church, East Ham, London
NAME: St. George is the patron saint of England and St. Ethelbert commemorates death of Christian King outside Hereford, name added in 1935 after generous donation from Diocese of Hereford to new building. -
Twelve Years in England
t was first week of June, 1979 when I arrived at the door of the Holy Cross College, 104 In Ya Road, Rangoon, I think it was around 9 am in the morning, and I came from Mandalay by train. I was received by a student who was cleaning the class rooms -
Hattinneng Hangsing crowned Miss Nagaland 2010
Nineteen year-old Hattinneng Hangsing from Peren district was crowned Miss Nagaland Monday evening in a glittering show held at State Academy Hall, Kohima. Virieno Zakiesato was adjudged first runners-up while Tsukoli Kinimi was adjudged second runner-up. -
A brief history of Lupho, Lupheng, Misao and Related Clans
By Lhunkholal Lupho In view of the fact that most of us are not aware of our true genealogical background, and for our local elders who depend on the memory bank of community -
Adihlou bolna dingin lampi dih aumpoi
Thudih choija nakigel nah em? Nangle nang hitihin gah kidong temmo – Midangho natheitop sunna nakithopi hinam? Natoh dung juija aga loudinga nakigot hinam? Adihle adihlou lhekhenna dinga nalungel nasen hinam? Henge natileh, -
Reformation apat tu chan Houbung dinmun
Lhumlam Roman Catholic lah a chun Monas tery kiti Pathen natong dia ain alou dalha munkhat a kithem chuh-a ahinkho pumpi mangjeng ho hatah-in ahung machal’in, Houbung chu hitobanga kithem chuh ho chun -
Are They Truly Your Friend? How to Tell
A few years ago I penned a quote for my FaceBook page that said, “A genuine friend never says, ‘Call me if you need something.’ They simply do it.”
| If you are interested in submitting Articles | News Item, please enclose with one of your photo | News related Picture of one or two and send it to us at bombielmedia@gmail.com
Featured Posts
Category
Blogroll
- » Judea gam - Esther Sitlhou
- » Thim in lei atom - Esther Sitlhou
- » Liem cheh ute - Esther Sitlhou
- » Aw Bethlehem Lhanghoi - Esther Sitlhou
- » Aw Bethlehem - Esther Sitlhou
- » Limna Nikho - Ngaineilhing Haokip
- » Leiyah ahung pieng - Ngaineilhing Haokip
- » Lal Pen nikho - Ngaineilhing Haokip
- » Lal Lunglhai kum - Ngaineilhing Haokip
- » Huhhing'a Pakai - Ngaineilhing Haokip
- » Chamna Lengpa - Ngaineilhing Haokip
- » Vang eipe diuvin - Esther Sitlhou
- » Lenchung (Kuki Idol)- Kalha ngai jing
- » Lhingboi Singson- Chavang Kolni
- » Lhingboi Singson- Kipah in Nuikhom
- * For more download go here »