Pasal sanga numei ipi jeh a damsotjo ham ?

Mihem hinkho a pasalhon numeiho sangin tahsa lampanga chanpha aching jouvin ahi. Alhangpiín, numeiho sangin pasalho hi hatjo, sangjo, gangjo chuleh gihmo theijo ahi. Ahinla vangset um tah chu, hinkho sao dan akivet teng, pasalho sangin numeiho hi damsot jo ahiuve. Expert hon numei sanga pasal hinkho achom jepna ajeh akholchil dungjui un, accident, lungchang natna, dumchep, thaguma natoh, insunga mopohna sangjo  chuleh lungthim tahsa cholval (higher stress levels) tiho hi angoh pen un ahi.

Leiset pumpi hop a statistics kiladungjuiin, gamjouse tithei khop in pasalho sangin numeiho adamsotjo uvin ahi. Guinness book of world records a mihem adamsot pen list umho lah a pasal sangin numei atamjon ahi.

Pasal sanga numei adamsot jepna ajehho akhang  akhangin kikhel jongleh, numeiho hi pasal sanga
khang sotpi hinkho saojo hung hi pehu hitaleh akilom e. Naoneihi numei hodia thina thei anai pen hijongleh, kum 1500s lai a mortality data (athi jat record) kikoi masa pen laia pat numeiho hi pasalho sanga adamsotnau mu theiin aum e. Agam pumpi hop a hitobang mortality record la masa pen gam chu Sweden ana hi. Hiche gama kum 1751 leh 1790 kikah record dungjua alhangpia numeiho “life expectancy” chu kum 36.6
ahin chuleh pasalho a kum 33.7 ana hi e.

Tu le tua leiset a numei sanga pasal life expectancy asao jepna gam aum sun chu Bangladesh, India leh Pakistan gamho bou ahi. Het thei jeng khat chu, tua kisei gamho hi chondan jeh a numei naosen kithat, mou dowry jeh a kihallih tiho tamna gam ahi. Hiche hi numeiho thina leh pasalho sanga alhomjonau ajeh pi pena kisei chu ahi.

Alhangpiín numeiho hi pasalho sanga damsotjo ahiuve. Akhangtou gamho leh akhangtoumo pen gamho a numeiho pasalho sangin adamsotjo uvin, abang komleh kum 10 jenin jong damsung akikhe thei ti mudoh ahi. United States gam a numeiho “life expectancy” hi kum 79 tobang ahin, alangkhat a pasalho a 72 tobang ahi kit e. Numei leh pasal damsung hinkho kibahlouna hi ateh penho lah a mudoh thei ahi.  Leiset pumpi hopsoh a tehse kum 100 phaho jat chu akum kibahpi pasal tehseho sangin tamjo (9-1 a kikhe) nalaiin ahi. Tu khangin numei pasal damsung hinkho kibahlouna hi alen cheh cheh e. 

Alen apat aneo changei vetkah in jong numei athi jat hi pasalho sangin alhom nalai e ñ penlhah masang jengin jong hitobang kibahlouna hi aumin ahi. Alhangpia nao pasal 115 kivop lah a numei 100 kivop ji ahi vangin, khonunga pasal jat hi ol olin ahung kemsuh ji e. Nao suhlhah, athisa a peng tiho gei a kibahlouna aum jeh in pasal naosen 104 a numei naosen 100 niseh a peng ji ahin, chuleh naosen lai in pasal sangin numei athi atamjo kit in ahi. Ahin, akum kumin pasal athi jat (mortality rate) hi numei sangin atam ji tan, hiti chun kum 25 aphah
tengu leh numeiho atamjo ji tauve tia mudoh ahi.
Ahileh pasal ipi jeh a damsot ji lou ham?

 Kum 15 leh 24 kikah a pasalho hi numeiho sanga ale thum a thi nom joa mudoh ahi. Pasalho hinkho achomna ajeh kisei chu kiginje theplouna lungchang ahilouleh khansetna ahi. Kum 15 leh 24 kikah pasalho hi motor accident a thi tam pen ahiuvin, chuleh ajeh adangho khat le khat kithatona, ama leh ama kithana, cancer natna tiho ahi akiti e. Alangkhata, jongho (macaques) lah a jong achal leh anu mortality rate kibahlouna mudoh ahi. Jong achal pilhing til ho akum kibahbi anuho toh kivetkah dungjuiin, achal athi leh amang jat ichan ham khat in atamjo’n ahi.

Kum 55 apat 64 gei age group lah a jong lungchang (behaviour) toh kisai a thina hi pasalho lah a common pen ahi e. Kholchilna dungjuiin, pasal kum 55-64 age group ho hi ale 2 in numei akum kibahpiho sangin car accident a athi nomjo ahiuvin, chuleh ale 4 in ama leh ama kithat nom ahiuve ti mudoh ahi.

kum 55-64 age group lah a numei sanga pasal hinkho achomjona ajeh adang kingoh chu dumchep leh judon ahi. Chu kitleh, lungchang natna (heart disease) jong hi gender gap umlona ajeh pi pen loi in akisei
kit e. Pasalho kum 40s aphah teng heart disease neitheina (risk) achal cheh cheh in; ahin numeiho din heart disease a thi theina hi kum 50 aphah masang sen aum pon, teh val tengle bou pasalho heart disease risk hi
aphah behu ahi akiti e.

Akum seh in khangdong pilhing 100,000 lah a 45 accident jeh in athi uvin, chuleh heart disease - numei leh pasal thina pi pen ñ in pasal (kum 55- 64) 100,000 lah a 500 akum seh in athat in ahi. 

Alangkhata, pasal damsot louna ajehho chu thaguma natohna, insunga mopohna sangjo chuleh lungthim tahsa
cholval (higher stress levels) tiho jong akingoh in ahi.
Tags:

About author

Curabitur at est vel odio aliquam fermentum in vel tortor. Aliquam eget laoreet metus. Quisque auctor dolor fermentum nisi imperdiet vel placerat purus convallis.