Reformation apat tu chan Houbung dinmun

Dr. S. Chongloi
Lhumlam Roman Catholic lah a chun Monas tery kiti Pathen natong dia ain alou dalha munkhat a kithem chuh-a ahinkho pumpi mangjeng ho hatah-in ahung machal’in, Houbung chu hitobanga kithem chuh ho chun military thahat na lamin hatah-in ahin kithopiuvin ahileh Roman Cotholic Houbung chu amachal lheh jengin ahi.

Chutoh kilhon chun Muslim hon gal’a gam ahin lah be jing jeh-u chun chulaiya Lengvaipo hon panpi akihol tauvin ahi. Houbung thahat tah a galsat na lam’a jong Monastery a kithem chuh tampi aumjeh chun Kumpi holeh achateuvin Pope le Bishop ho thumop ahin ngaicha tauvin, Pope chun leng le lal jouse chunga vai ahin hom pan tan ahi. Chuche pet chun Jerusalem chu Muslim ho khut’a alut khatan ahi. Jerusalem Muslim ho khut’a huhdohna ding chun Pope Urban II in Crusade ahin som doh-in Turks hon Holy Land atou phau chu huhdoh teiding lung gelnan gal’a kon’a huhdoh ding tohgon ahinsemdoh lotai. Crusade chu 1095- 1291 kum 200 sung chun 8 vei chapang (Children Crusade) jaonan ana kon doh-un ahi. Jerusalem chu akeh lang vang anale lahdoh-un, ahinla hiche gal hin aitih a manglou ding kitoma na adeh a Christian le Muslim kah a aso doh-e tithei ahitai.

Hiche a chun Pope in gal’a gathi ho chu achonset’u kingaidama soh cha tei ding, ache thei lou hon midang ama khel’a asol ahilou leh paisa gal konho dia tampi Longman kham leh gal kon ho neh le chah a ding apeh sah-u anahi. Paisa tampi ahao hon ahin tohdoh-un, hichu Houbung thaneina a um anahin, paisa leh adang dang kiman chahna chu anahoimo thim lheh dan ahi. Ahimongin Houbung paisa a akisah lung gim gunset teng boina tampi hung sohdoh jimong ahi. Hiche crusade chun mihem sim senlou ana lem in ahinla hiche gal hin thil thah chuleh kivaihomna thah jong ahinpo lut khan ahi. Crusade kichai chun gal’a kon ho lung thim jong mi gam khan tou dan leh kiman chah dan chuleh thil dang adeh a thilthah kipodoh (invention) leh thil lui kimu doh kit (discovery) ho khang ahung hijeh chun mipi lung gel ahung kikhel in, Pope in Governmet kivaipohna lama akisah lung gimna lung gel Kumpi thah pan ahin dem jeng phat chun Lhumlam Roman Catholic Houbung jong til’a bangin ahat tapon ahi.

Reformation hung kipat doh lona jeh khat jong chu vannoi leiset khan tou jeh jong anahi. America ahung kimu doh a, Asia jot lut theina lampiho ahung kimu doh leh sumkol veina ima ahung khang toutan, chuleh chulai chu vannoi kikhel (change) khoh lai, min jong thil thah ahol, chen dan geldan thah adei, lunggel lui chimchah a athah ngai chat lai, thilthah kipo doh tampi chun mipi chu kivaihom dan alui a kona chu athah deina anei sahu anahi. Hiche thil thah min adei lai tatah a alui mipin akhop set Roman Catholic Houbung kivai pohnan Leiset Government le Hou kivai pohna ho amaho khut’a adei deiya abol’u chu chim chah umten hiding jong ahi.

Reformation chu 1517 chun hatah-in akipan tai. Martin Luther Augustinian Friar, Wittenberg University a mihil’a pangpa chun Germany a 31 October 1517 “Ninety-Five Theses,” Wittenberg church a akil beh nikhoa pat chun phong tah-in Reformation chu akipan tai. Luther chu Edict of Worms chun May 26,1521 in apam paiyun athusei chu akile ladoh din angeh-un ahinla Luther in “Hier stehe ich. Ich kan nich anders,’“Hilaija kadinge, kaseisa khel thei ponge” ahiloule mundang khat’a chun “Hilaiya kadinge, Pathenin neikithopin,” ti thucheng hi ana seiyin apang chah kheh tai. Ama goh hilouvin Ulrich Zwingli Switzerland a, French pengmi John Calvin Geneva a, chuleh John Knox, Calvin thuhil Scotland a polutpa hicheng hohi hatah-in ahung pang khom cheh tauvin, hijeh chun Reformation chu phatahin ache lha pan tan ahi.

Reformation’a aboinau chu Houbung ahibeh seh poi, hiche a boina chu Houbung Thuhil “Themchanna,” “Lungsetna/hepina ” (grace), “Pakai anjon” “Pathen thudih tah” chule “Huhhingna” kiti ho hi ahijoi. Luther boina pen chu Huhhingna anahi. Mi chonse khat huhhinga iti uma hiche michonse chu iti toh phat vanga huhhing changthei ding ham? ti hi anahi. Hiche donbutna chu Luther’in Paul lekhathot a “Tahsan vanga themchan” a hi ana kimu ahi.

1. Lungset man’a tahsan vanga huhhing chan le Indulgence:
Lutherin Pope sanga chungnung jo chu Pathen thu Houbungin angai ding ahi anati. Peter a Houbung kiphut doh ahi tahsan jeh a Peter successor Pope thu ngaiding Roman Catholic in atiu dih asah lou ana phong doh-e. Huss chun Jesu Christa joh Houbung luchang ahi anati jeh a July 6,1415 nikhoa ana thau ahi. Aman: “Pope ahin Cardinal ho ahin khat cha Vannoi losoh Houbung Theng khat seh Luchang ahipouve.

Christa bou chu Houbung Luchang ahin, hiche Houbung mi hijouse kiloikhomna chun Christa tahsa asem ahin, eiho jouse atibah ihiuvin Moulang Christa a chu pumkhat ihiu ahi” anati. Luther chun chonset ngaidamna chu Pakai Jesua bou um ahin, leiset’a mihem koiman hiche ngaidam theina tha anei poi anati.

2. Pope jaolouva Jong chang vel cheh a Pathen houthei ahi ati. Roman Catholic Houbunga Houbung member ho chun Bible jong anei khoh-u ngai beh seh lou ahi. Amaho chu Houin cheuva Priest ham Fatherpa ham chun asim dia asei chu asim le mipi chun thip chet’a angai lhah-uva kichai ahi. Hitia abol jeh-uva chu Bible hihen, Pathen thu hijongleh member jouse chu Priest ahiloule Fatherpa a chu kichuti ngap ahitauve.

3. Pakai Anjon a thisan leh tahsa tah tah soh (transubstantiation). Pakai anjon kibol teng hiche changlhah chu Jesu tahsa tah beh beh soh doh chule lengpi twi chu Jesu thisan tah beh beh soh doh ahi tia atahsanu ahi. Ahirnongin, hiche teni hi Jesu tahsa le thisan mel mong monga kigel’a kibol ahinai. Hinla alimso ahin, hichu atah beh soh ahipoi.

4. Thenna hinkho hi Monastery goh hilou changvel’a hijo tiho hi Lutherin hangtah a ana sapphong ahi. Roman Catholic Houbung leh Reformation Houbung chun Houbung hi Khat, Atheng, Vannoi losoh, Apostolic ahi ti atahsan gel lhon ahi. Ahile hoi ba ham Houbung dih jo chu?

James A. Sanders chun, “Hinkho thusim chun Ahab le Jezebel chun Israelte thalheng Lengnu le Lengpa ahi timai nante, ahinla 1 Kings 17 isim le anompoi. Ajeh chu hiche tobang phat laiyin Israel dih tah chu Leng loupina chun aumpoi, chusang chun nelgama Tehsepu Va-ah ten avah, migam’a Tehse genthei khat’in angoicho genthei tah Themgao pa joh a chun aumjoi,” ati.

Hiche tobanga hi ivet leh Pathen Houbung dihtah chu hoijoh hiding hitantem? Ijem atileh chunga kisei banga hi Houbung dih tah chu Reformation Houbung le Roman Catholic Houbunga jong um chom dehlou maithei ahi. Ipi thahatna hijongle Houbung homkhen kiti pou pou chu Houbung dih ahipoi. Ajeh chu Houbung khat ahin, Aluchang Jesu Christa ahin, Houbungin Luchang dang aneipon, chule Aluchangin jong Tahsa dang aneipoi.

Reformation khang hin mihem cham lhat na lentah ahin pen, hiche chamlhatna chu mihem hon ama dei cheh a aman-u hin Hou cham lhatna jong ahin toh khah tha ahitai. Adeh a Western gam hon Pathen ahou jehuva hat ahiu ahet jeh-un gal bol’a ahilouleh midang colonize abol tengu jongleh Christian hina tochun acho pel gam jiu anahitai. Mission natoh chu amang chauvin, gam thah dang lahnan aneiyun, Leiset kivaipohna le Hou kivaipohna chu hoijoh chu hoijoh ahi kihe lou leuvin ana umkhan ahi. Hiche chamlhat na chu midang jonan ana kimang chan ahinla Vannoi Gallen khatna chun hitobang chamlhat kimang khel chu asutangin, Vannoi Gal len nina chu colonized kibol angah na ahitai.

Hiche Vannoi Gallen nina jouva lhah hin gam khat chu achanga pha thei lou ahi ahung kihe doh-in gam khat leh gamkhat akitho khomun pan alauvin ahi. Hichelai chun gam len dom jousenjong pankhompi gam dang anei cheh-un, gal kisat ding hijongle apang khomun, leiset kivai homna lam ahiloule sumkolveina lama jong akithokhom cheh-un ahi. Chutobang natoh dan chu Christian ho lah a jong ahung machal’in, Mission tampi akithouvin mission gamthah ahinla panun, Missionary lut khah nalou muntin jong ahin chonlut’un ahi.Kukite gam hojong chutobang Missionary ho chu ahung lut panun Kipana Thupha eihung seiphong peh-un ahi. Hinla aphamo khat chu missionary chom chom Loitumsem Houbung hoa kon Kukite gamsunga ahung kisol lut khatan hitobang missionary ho chun anatoh nau mun jouse chu amaho kiloikhomna Houbung mi aso soh keiyun, mipi Christian aha hi chanin Houbung chom chomin akihom tel cheh cheh khatan ahi. Hiche Loitum sem Houbung Kukiho lah-a amachal lheh jeh chun Kukite chu hiche Houbung jousea hin ana kihom khen gam tauvin ahi. Hinla Pathen Insung, hiche Houbung chu kikhen theilou khat bou ahi jehin, Houbung Pumkhat ding hi Kukiho lah a jong hatahin ahung machal kit’in ahi.
Tags: ,

About author

Curabitur at est vel odio aliquam fermentum in vel tortor. Aliquam eget laoreet metus. Quisque auctor dolor fermentum nisi imperdiet vel placerat purus convallis.